آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۴

 تدوین مقدماتی | درس دهم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۴

۱۱- تدوین بیانی (ذهنی یا مفهومی)

در مقابل «تدوین تداومی یا روایی» (پرداخته شده در درس قبل) که مهم‌ترین وظیفه آن پیشبرد روایت داستان و اتفاقات داستان به طور پیوسته است، «تدوین بیانی یا ذهنی» قرار می گیرد. «تدوین بیانی» می‌کوشد از طریق تدوین، معانی جدیدی خلق کند و توجهی به پیشبرد رویداد صحنه و یا حفظ تداوم فیزیکی رویدادها ندارد. به بیان دیگر «تدوین تداومی» وظیفه روایت کردن را بر عهده دارد و «تدوین بیانی» وظیفه توصیف، توضیح و تفسیر را بر عهده دارد. همانطور که قبلا هم گفته‌ایم این نگاه به تدوین در فیلم‌سازان سبک مونتاژ و سینماگران روس بر تدوین تداومی غالب بود.

---

  ۱۲- ریتم

ریتم در یک کلام یعنی ضرباهنگ. در حوزه تدوین با دو نوع ریتم مواجهیم:

۱- ریتم درونی: به معنای ضرباهنگ رویدادهای درون هر نما که بر اساس اتفاقات و گفتگوها و میزانسن و نظایر آن شکل می‌گیرد.

۲- ریتم بیرونی: به معنای ریتمی که پای میز تدوین و براساس فواصل زمانی تعویض نماها به وجود می‌آید و ضرباهنگ تغییر نماها را در بر می‌گیرد.

ریتم یکی از کلان‌ترین چالش‌های تدوین است و حتی بعضی ریتم را جوهر اصلی کار تدوین دانسته‌اند. مبنای ریتم بر تشابه، تکرار، تغییر و حرکت است. دقت کنیم که ریتم هم در اجسام ایستا می‌تواند نمود داشته باشد و هم در تصاویر  متحرک و هرآنچه در طول زمان تغییر می‌کند.

 ۱۳- انتقالات تصویری

چگونگی تغییر تصویر از یک نما به نمای دیگر را می‌گویند، این تغییر می‌تواند در ساده‌ترین حالت خود یعنی برش مستقیم اتفاق بیفتد و یا با استفاده از روش‌های دیگری نظیر روبش، هم گدازی، محو کردن و … رخ دهد. دراین‌باره نیز در درس‌های آینده صحبت خواهیم کرد.

۱۴- ساختمان فیلم شامل نما (Shot, Plan)، صحنه (Scene)، فصل (Sequence)

·         نما: کوچک‌ترین واحد فیلم و در واقع سلول آن است که فاصله بین دو برش در تدوین (Plan) و یا یک نوبت ضبط دوربین در تصویربرداری (Shot) را شامل می‌شود.

·         صحنه و فصل: به طور معمول از اتحاد چند نما «صحنه» به وجود می‌آید و چند صحنه یک «فصل» را شکل می‌دهند.

البته حالت‌های خاصی به غیر از این موارد نیز وجود دارد، مثلاً اینکه یک نما معادل یک صحنه باشد و یا یک صحنه به تنهایی یک فصل را تشکیل دهد و حتی یک نما کل فیلم را شامل شود و شامل چند فصل باشد! در درس‌های آینده تعاریف دقیق و انواع مشتقات این عناصر ساختارساز را بیشتر بررسی خواهیم کرد.

۱۴- برداشت

در اکثر قریب به اتفاق موارد یک نما یا یک صحنه به دلایل مختلف تکرار می‌شود و مجددا تصویربرداری می‌شود، به هر نوبت تصویر برداری از یک نما، در اصطلاح سینمایی یک برداشت می‌گویند.

مقدمه ای برای ادامه سیر آموزشی

هدف از چهار درس «اصطلاحات عمومی تدوین و سینما» که از نظر گذشت، ایجاد یک زبان مشترک برای ورود به مباحث تخصصی تدوین بود. از درس بعد به سراغ مباحث تخصصی تدوین خواهیم رفت و مباحثی که پیش از این به صورت تیتروار بیان شد را یک به یک به تفصیل مرور خواهیم کرد. در همین راستا اولین بحث پیش رو معرفی «نماهای تدوینی» است که در همین راستا در مجموعه درسهایی با ۱۵ نمای تدوینی آشنا خواهیم شد که در این سلسله دروس برای نخستین بار به صورت یکجا این ۱۵ نما با عنوان «نماهای تدوینی» مورد بحث قرار خواهند گرفت. امیدواریم این مجموعه دروس بتواند تصویری کاربردی و مفهومی از تدوین به شما بدهد و هنگام ورود به کار با نرم افزارهای تدوین بتوانید تفاوت نگاه تدوینی خود را با افرادی که صرفا به نرم افزار مسلط هستند مشاهده کنید.

---

مطالب مرتبط:

• آموزش تدوین
• درس اول: تدوین چیست؟
•  درس دوم: مدیریت فضای دراماتیک و حسی
•  درس سوم: خلق معنی و ساختار
• درس چهارم: کمک به فرآیند تولید
•  درس پنجم: محدودیت‌های تدوین در بیانِ سینمایی
•  درس ششم: تفاوت محدودیت‌های تدوین در سینمای مستند و داستانی
• درس هفتم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۱
• درس هشتم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۲
• درس نهم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۳

آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۳

 تدوین مقدماتی | درس نهم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۳

۸- تداوم

دکتر «احمد ضابطی جهرمی» در کتابِ «تدوین تداومی»، اینگونه «تداوم» را تعریف کرده است:

«اساسا مفهوم تداوم در فیلم‌سازی یعنی عبوری هموار و طبیعی، از ابتدا به میانه و انتهای فیلم و به طور کلی، گذری یک دست از نمایی به نمای دیگر تا پایان داستان.»

بر این اساس دو نوع تداوم مطرح می‌شود:

۱- تداوم داستانی یا موضوعی

۲- تداوم فیزیکی و حرکتی

در «تداوم داستانی» رعایت پیوستگی و تسلسل «وقایعِ داستان» موضوعیت دارد.

آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۲

   تدوین مقدماتی | درس هشتم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۲

برای ورود به مباحث کاربردی تدوین، نیاز به آن است که با برخی از مفاهیم و اصطلاحات کلیدی سینما که در تدوین هم بسیار پرکاربرد هستند آشنا شویم. پس از بررسی سه مفهوم «پیش تولید»، «تولید» و «پس تولید» از منظر تدوین در درس قبل در این درس، به بررسی چهار اصطلاح راش (Rush)، خط فرضی، زاویه نگاه و میزانسن از منظر تدوین می پردازیم.

۴- Footage، Rushes، Dailies

این‌ها اصطلاحاتی هستند که برای فیلم‌های خام و دست‌نخورده‌ای که از دل دوربین یا سایر مراحل تولید استخراج‌شده و به دست تدوینگر می‌رسند، به کار می‌روند.

کلمه راش (Rush) که به معنی کاری را باعجله و سریع انجام دادن است، از آنجایی روی این فیلم‌های خام مانده که از قدیم‌الایام تا به امروز خیل کثیری از فیلم‌سازان بعد از اینکه تصویربرداری را تمام می‌کردند با عجله تمام محتوای تصویربرداری شده را به لابراتوارهای ظهور و چاپ می‌فرستادند و از آنجا با سریع‌ترین وسایل حمل‌ونقل ارسال می‌کردند تا در اسرع وقت که معمولاً فردای تصویربرداری صبح علی الطلوع بود به دست تدوینگر و کارگردان برسد تا پس از بررسی نتایج در مورد کارهایی که باید قبل از ترک مکان فیلم‌برداری انجام شود، تصمیم‌گیری شود. به همین دلایلی که ذکر شد در زبان انگلیسی کلمه روزانه (Dailies) نیز برای این منظور به کار می‌رود.

آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۱

  تدوین مقدماتی | درس هفتم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۱

 

مراحل عمده‌ی فرآیند ساخت یک فیلم عبارت است از: پیش‌تولید، تولید، پس‌تولید. در این درس به دنبال آن هستیم که نسبت تدوین را با هر یک از مراحل تولید بررسی نماییم. ابتدا از تدوین و پیش تولید شروع می کنیم:

۱- پیش‌تولید

 مرحله پیش‌تولید در کارهای داستانی به مراحل تبدیل ایده‌ی اولیه تا تهیه فیلم‌نامه نهایی و برنامه‌ریزی‌های دقیق برای فیلم‌برداری و عوامل اجرایی آن محدود می‌شود، اما در مورد فیلم مستند حجم اصلی مرحله پیش‌تولید مربوط به تحقیقات است و بر اساس نتایج تحقیقات در صورت امکان، فیلم‌نامه شکل می‌گیرد. به هر رو از منظر تدوین مهم‌ترین رویداد در مرحله پیش‌تولید، شکل‌گیری فیلم‌نامه است که به شدت به روایتِ نهایی اثر وابسته است و به ویژه در کارهای داستانی (در واقع تمامی موقعیت‌های تحت کنترل) تنظیم سیر روایی فیلم بدون در نظر گرفتن نقش تدوین اشتباه جبران‌ناپذیری خواهد بود، اما در بسیاری از مستندها (در واقع موقعیت‌های خارج از کنترل) فیلم‌نامه به طور عمده یا حتی کاملاً در مرحله تدوین شکل می‌گیرد.

---

 

تصویر ۱- نمونه‌ای از یک استوری بورد

ایده، طرح، داستان، فیلم‌نامه، استوری بورد، دکوپاژ و نهایتاً فیلم‌نامه تولید؛ این‌ها مراحل مختلف رشد متن فیلم تا رسیدن به صحنه فیلم‌برداری است. فیلم‌نامه بعد از ویرایش‌ها و بازنویسی‌ها می‌تواند مصور شده و به صورت استوری بورد در آید، مرحله بعدی اضافه کردن نحوه فیلم‌برداری و تمام جزئیات اجرایی به متن فیلم‌نامه است که این کار را تقطیع یا دکوپاژ می‌گویند و از مهم‌ترین وظایف تیم کارگردانی و تصویربرداری است.

تصویر ۲- قسمتی از برگه‌های دکوپاژ 

۲- تولید

همان طور که در درس قبلی اشاره کردیم فرآیند فراهم‌سازی مواد خام و مایحتاج کار تدوین‌گر، اصلی‌ترین هدف مرحله تولید است. هرچند بسیاری فرآیندهای تولید را منحصر به مرحله فیلم‌برداری می‌کنند و فرآیندهای تکمیلی بعدی مثل جلوه‌های ویژه بصری و رایانه‌ای را جزء تولید محسوب نمی‌کنند، اما از منظر تدوین، تمامی کارهای اجرایی قبل از رسیدن نتیجه کار به دست تدوینگر جزء مرحله تولید محسوب می‌شوند. بر خلاف تصور عمومی که تدوین بعد از تولید شروع می‌شود، در این مرحله نقش تدوین اهمیتی بسیار ویژه دارد که در درس‌های آینده به آن خواهیم پرداخت.

۳- پس‌تولید

به طور معمول از لحظه‌ای که دوربین‌ها خاموش می‌شوند و عوامل اجرایی تولید مرخص می‌شوند، مرحله پس‌تولید آغاز می‌شود، اینجا حاکم بلامنازع تدوین است، در این مرحله مشخص خواهد شد که شاهکاری تاریخی شکل می‌گیرد یا فضاحتی نامدار به دنیا می‌آید. در باب اهمیت این دوره بسیار گفته‌ایم اما ذکر این نکته شاید خالی از لطف نباشد که معمولاً نسبت طول مراحل تولید به پس‌تولید مانند نسبت قسمتِ روی آبِ کوه یخ، به قسمت داخل آب آن است!

بعد از تدوین و جلوه‌های ویژه که زمانبرترین و اصلی‌ترین قسمت‌های فرآیند پس‌تولید هستند، صداگذاری، آهنگ‌سازی، اصلاح رنگ و نور و ترکیب و تنظیم صدا مراحل بعدی فیلم در پس‌تولید هستند. در این درس سه مورد از مفاهیم و اصطلاحات کاربردی برای ادامه مباحث تدوین را نام بردیم. در درس بعد به معرفی برخی دیگر از اصطلاحات سینما که در تدوین کاربرد دارند از جمله راش، فوتیج، خط فرضی، خط دید و میزانسن خواهیم پرداخت.

---

مطالب مرتبط

• آموزش تدوین
• درس اول: تدوین چیست؟
•  درس دوم: مدیریت فضای دراماتیک و حسی
•  درس سوم: خلق معنی و ساختار
• درس چهارم: کمک به فرآیند تولید
•  درس پنجم: محدودیت‌های تدوین در بیانِ سینمایی
•  درس ششم: تفاوت محدودیت‌های تدوین در سینمای مستند و داستانی
• درس هشتم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۲
• درس نهم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۳
• درس دهم: آشنایی با اصطلاحات عمومی تدوین و سینما ۴

تفاوت محدودیت‌های تدوین در سینمای مستند و داستانی

 

تدوین مقدماتی | درس ششم: تفاوت محدودیت‌های تدوین در سینمای مستند و داستانی

به نظر می‌رسد اگر فرآیند تدوین همچون آشپزی باشد، در فیلم داستانی با مواد اولیه نیمه پخته و آماده طبخ تری مواجهیم تا فیلم مستند، حتی در خیلی از اوقات تدوین در یک فیلم داستانی صرفا محدود به حدی از دخالت در نتیجه نهایی می‌شود که مشابه فعالیتی است که در آشپزی روی یک ساندویچ می‌توان انجام داد، مثلا اینکه از مخلفات متنوع کدام‌ها را و از هر کدام چقدر بریزیم یا سس چقدر باشد، یعنی صرفا یک چیدمان! اما در فیلم مستند به ویژه گونه‌هایی از فیلم مستند که فاصله بیشتری از سینمای داستانی دارند و کمتر وجوه داستان و شخصیت پردازی و… دارند به ویژه در مستندهای آرشیوی توصیفی و یا آثاری که ساختار روایی خود را پای میز مونتاژ می‌یابند، بارِ به مراتب زیاد تری بر دوش تدوین خواهد بود، ریتم، تعلیق، بازیگری و تمام آنچه سینمای داستانی دارد و در مستند همگی به موضوع و کارگردانی سپرده شده است، با این توضیح اگر از زاویه یک آشپز نگاه کنیم، شاید تدوین یک فیلم مستندِ محض، شبیه پخت فسنجان در ۲۰۰ سال قبل باشد که حتی تهیه رب انار و روغنش هم کار خود آشپز است!!

محدودیت‌های تدوین در بیانِ سینمایی

  تدوین مقدماتی | درس پنجم: محدودیت‌های تدوین در بیانِ سینمایی

 

«کلود شابرول» از مؤسسان و پیش‌قراولان موج نوی سینمای فرانسه گفته باشند (نقل به مضمون):

“همه خلاقیت‌ها، برنامه ریزی‌ها، تلاش‌ها، ارقام ریز و درشت هزینه، دستمزدهای عجیب و غریب هنرپیشه‌ها، دستاوردهای شگفت انگیز گریمورها و متصدیان جلوه‌های ویژه، تمامی جابه جایی‌ها و سفرها، همه ساخت و سازها و هر چیز دیگری که فکرش را بتوانید بکنید؛ همه و همه در مرحله تولید، تنها کاری که می‌کنند فراهم آوردن مواد اولیه مورد نیاز است، اما این مواد خام تا به دست آشپزی چیره‌دست پخته نشود، غذایی (فیلمی) در کار نخواهد بود، آری این آشپز کسی نیست جز: «تدوینگر».”

کمک به فرآیند تولید در تدوین

 تدوین مقدماتی | درس چهارم: کمک به فرآیند تولید

تدوین از طرق زیر می‌تواند فرآیند تولید را به‌گونه‌ای سامان دهد که بسیار کم‌هزینه‌تر شده و کنترل کارگردان را بر روی فیلم به‌منظور افزایش کیفیت و یا اصلاح خطاها به‌شدت ارتقا دهد.

۴-۱- کاهش هزینه‌های تولید

۴-۱-۱- برنامه‌ریزی اقتصادی تولید: از آنجایی که تدوین می‌تواند پیوستگی و تداوم ایجاد کند و زمان و مکان را تغییر دهد می‌توان ترتیب تصویر برداری را از قید روند فیلمنامه آزاد کرد و با استفاده بهینه از زمان، مکان و بازیگران و سایر عوامل تولید، بهره وری را بسیار بالاتر برد.

مثلاً وقتی از یک بازیگر در فیلمی تنها در دو صحنه، یکی در ابتدا و دیگری در انتهای فیلم استفاده می‌شود، می‌توان با عقد قراردادی چندروزه تمام صحنه‌های مربوط به آن بازیگر را در یک نوبت تصویربرداری کرد و از نوشتن قرارداد ابلهانه بلندمدت صرف‌نظر کرد، یا به همین ترتیب در مورد یک مکان فیلم برداری به جای خارج کردن و وارد کردن بیهوده عوامل و تجهیزات تولید و صرف وقت اضافه و هزینه‌های جابه‌جایی و اسکان و … 

خلق معنی و ساختار در تدوین

 تدوین مقدماتی | درس سوم: خلق معنی و ساختار

در درس دوم سیر تدوین مقدماتی تکنیک‌های کنترل فضای حسی فیلم با کمک تدوین را بررسی کردیم. در این درس دو قابلیت دیگر تدوین یعنی «خلق معنای جدید» و «خلق ساختار روایی جدید» را با هم خواهیم دید.

خلق معنا و مفهوم جدید:

به کمک تدوین از چند راه می‌توان معانی جدیدی خلق کرد که حاصلی است از تدوین خلاقه نماها و اصوات خامی که معنی خلق شده در هیچ یک از عناصر استفاده‌شده به‌تنهایی وجود ندارد و این معنا تنها از طریق ترکیب تدوینی این عناصر حاصل می‌شود. این کاربرد تدوین را تدوین بیانی یا ذهنی می‌گویند و به‌شدت مورد تأکید سینماگران دوران صامت سینمای روسیه بوده است کهبعداً مفصلاً از آن خواهیم گفت. به‌طورکلی چند روش برای این نوع خلق معنی به کار می‌رود که عبارت‌اند از:

مدیریت فضای دراماتیک و حسی در تدوین

درس دوم: مدیریت فضای دراماتیک و حسی

از طریق امکانات زیر که تدوین در اختیارمان گذاشته است می‌توانیم بار حسی و عاطفی تصاویر را به طور موثری تغییر دهیم، آن را افزایش یا کاهش دهیم و حتی معکوس و منقلب کنیم.

۱- امکان حذف و انتخاب: با انتخاب بهترین و موثرترین نماها و حذف زوائد و قسمتهایی از رویداد یا قصه که نباید دیده شوند یا اهمیت کمتری دارند می‌توانیم ملالت را کم و جذابیت و گیرایی را بیشتر کنیم یا با انتخاب نماهایی بهتر و تغییر نماهایی خاص به احساس یا معنای موثر تری برسیم.

مثل حذف کردن زمان پخت غذا در برنامه‌های آشپزی، یا حذف قسمتهای بی اهمیت قبل از وقوع یک رویداد مهم در جریان یک مستند.

۲- امکان تاکید فوری: بیانی رساتر و تاکید بر جزئیاتی که باید به فوریت دیده شوند با نمایش به موقع جزئیات آن‌ها و تاکید بر قسمتهای مهم موضوع و همچنین تکرار آن‌ها از طریق تدوین ممکن می‌شود.

تدوین چیست؟

درس اول: تدوین چیست؟

تدوین عبارت است از قرار دادن عناصر روایی در ارتباط با یکدیگر.

این عناصر می‌توانند تصویری، صوتی یا حتی فقط یک دستکاری (مثل دستکاری در زمان)، یا ترکیبی از اینها باشند.
هرچند مشکل‌ها می‌افتد از همین مجمل، اما جای پایی که بتوان رویش ایستاد و پله‌های بعدی را برداشت همین تعریف ساده است. علما و نظریه پردازان سینمایی بسیاری تدوین را به طرق مختلف تعریف کرده اند، اما می‌توان با اطمینان بالایی گفت فراتر از این تعریف هرچه هست تفاسیری است که از وضعیتهای مختلفی که می‌توان دو نما یا دو عنصر سینمایی را در کنار هم قرار داد به وجود آمده است.

هرچند برای دوره‌ای که اهداف کاربردی دارد ورود به مباحث بیش از حد تئوری پسندیده نیست اما لازم است مهمترین عباراتی را که برای عمل کنار هم قرار دادن نماها به کار می‌برند اندکی بررسی کنیم تا آگاهانه از آن‌ها استفاده کنیم.

به طور مشخص در منابع تخصصی سینما ما دو واژه قابل اعتنا در رابطه با عمل کنار هم قرار دادن دو نما می‌شناسیم که یک معادل فارسی هم برای هر دوی اینها به کار می‌رود. دو واژه مونتاژ Montage و Edit و واژه فارسی تدوین.