آشنایی با تدوین تداومی و تدوین غیرتداومی

  تدوین مقدماتی | درس بیست و یکم: آشنایی با تدوین تداومی و تدوین غیرتداومی

موضوع این درس معرفی سبک‌ها و انواع مختلف تدوین و رویکردهای مرتبط با آن در میان آرای صاحب نظران حوزه تدوین است.

هرچند کاری که تلاش داریم در این درس انجام دهیم بی‌شباهت به گنجاندن بحر در کوزه نیست، اما از حجم بسیار بالای مطالبی که در این حوزه وجود دارد ما صرفاً آنچه باعث تسلط کاربردیِ بیشتر شما در حوزه تدوین می‌شود، را ارائه خواهیم کرد و به عمق بیشتری نخواهیم رفت. با این اوصاف این درس حکم تخته‌ای را دارد که با آن روی اقیانوسی از مفاهیم و تفاسیر و دسته‌بندی‌ها موج‌سواری خواهیم کرد، نه تخته‌ای که از روی آن به اعماق نظریه‌ها شیرجه بزنیم، امیدواریم در این موج سواری مغلوب امواج سهمگین مباحث نظری نشوید.

با این مقدمه می‌توان گفت عمومی‌ترین دسته‌بندی در مورد تدوین، دسته‌بندی بر اساس تداومی و غیر تداومی بودن تدوین است.

 تدوین تداومی (تدوین روایی)

در این روش اصلی‌ترین هدفِ تدوین، انتقال توهمی از واقعیت اما از نوع سینمایی آن است و مهم‌ترین مسئله خلق روایتی یکدست و منطبق با منطق دنیای واقع است، از این رو آن را تدوین روایتی نیز نامیده‌اند؛ بنابراین دو نمای مجاور، متجانس بوده و موضوع یکسانی دارند اما نمای دوم وابسته به نمای اول است. درعین‌حال دو نمای متوالی با داشتن تجانس موضوعی و محتوایی با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند. در تدوین تداومی که «آندره بازن» آن را تدوین تحلیلی نیز نامیده است، تلاش می‌شود که برش‌ها ضمن انجام تدوین تا حد ممکن مخفی باشند، بر اساس همین مبنا مجموعه قوانینی شکل‌گرفته که رعایت آن‌ها متضمن تداومی روان و مخفی است.

آندره بازن، منتقد و نظریه‌پرداز فرانسوی در حوزه سینما و از نویسندگان و بنیان‌گذاران مجله کایه دو سینما معتبرترین مجله نقد سینمایی دنیا. کتاب سینما چیستِ؟ (مترجم:محمد شهبا، انتشارات هرمس) این نویسنده مهم‌ترین اثر وی و یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها در حوزه نظریات سینمایی است که برای کسانی که دلشان می‌خواهد بدانند در چه زمینی بازی می‌کنند و سر و ته عالَمی که غرقش شده‌اند کجاست، خواندن این دست کتاب‌ها به ویژه این کتاب واجب مؤکّد است.

·         قانون ۱۸۰ درجه یا خط فرضی: مطابق با این قانون محل دوربین ها تنها می تواند یک طرف خطی فرضی که از بین دو شخصیت صحنه عبور می کند باشد.

·         قانون ۳۰ درجه: در این قانون برای تغییر نما از یک دوربین به دوربین دیگر یا جابه جایی دوربین و تصویر برداری از نمای جدید حداقل زاویه ای که دوربین با سوژه می سازد باید بیشتر از ۳۰ درجه از وضعیت قبلی باشد.

·         حفظ و تطابق خط نگاه: در این قانون محلی که مورد اشاره یا نگاه بازیگر قرار می گیرد باید با نمای بعدی تطابق داشته باشد، مثلا چنانچه در یک نما بازیگری از پایین در حال نگاه به یک آسمان خراش است، در نمای بعدی که به عنوان زاویه دید بازیگر نمایش داده می شود باید دوربین از پایین و در همان حالتی که سر بازیگر قرار داشته به سمت آسمان خراش تصویر بگیرد. رعایت این قانون وقتی در صحنه ای دو بازیگر به یکدیگر نگاه می کنند بسیار مهم تر است چرا که عدم رعایت خط نگاه باعث می شود مخاطب نتواند جریان مکالمات را به درستی دنبال دهد.

·         مشابهت بصری و شکلی دو نمای پشت سر هم (تطابق گرافیکی در میزانسن، رنگ، نور، شکل، ترکیب‌بندی و …) : در این اصل برای القای اینکه دو رویداد در یک فضای واحد تصویر برداری شده اند باید تا جای ممکن اختلاف بصری قاب اول و دوم کم باشد. مثلا چنانچه نمای اولیه در اتاقی با دیوارهای آبی تصویربرداری شده است در نمای دوم هم مقداری از آن دیوار دیده شود یا نوع نور صحنه تغییر اساسی نکند.

·         حفظ راکورد تصویری: این اصطلاح به معنای یکسان بودن حالات صحنه، بازیگران و میزانسن در نماهای متصل است.

تدوین تداومی شکل قالب تدوین در اکثر قریب به اتفاق برش‌های فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی و به ویژه آثار تجاری و داستانی است، حتی در بخش زیادی از فیلم‌های مستند به ویژه مستندهای داستانی و مستندهایی که شخصی به عنوان راوی در مقابل دوربین قرار دارد قوانین تدوین روایی لازم الاجراست.

تدوین غیر تداومی

در این نوع تدوین که موضوع دو نما متفاوت است، نماها همبستگی دارند، هرچند بین آن‌ها فصل مشترک فضایی یا گرافیکی وجود ندارد اما مضامین مشترک معنایی (ایده‌ای یا روایتی) بین آن‌ها وجود دارد. در این‌گونه از تدوین بر خلاف تدوین روایتی مبنا بر همبستگی نماها است و گرایش بیشتر توصیفی است، به همین جهت آن را تدوین توصیفی یا بیانی  نیز خوانده‌اند. در این رویکرد خود تدوین ماهیتی مستقل و معنا بخش دارد و نتیجه نماهای تدوین‌ شده چیزی بیش از مجموع دو نماست. به بیان دیگر اگر تدوین را به ادبیات تشبیه کنیم و نماها را جملات و عبارات در نظر بگیریم، تدوین تداومی شبیه حوزه داستان و رمان بوده و در تدوین غیر تداومی ما با ساز و کاری شبیه به سازوکار شعر و متون تمثیلی مواجه‌ایم.

در تدوین غیر تداومی صنایع ادبی و اوزان شعری و سبک‌های مختلف تمثیل و تشبیه و استعاره و لف و نشر و … را داریم، از سبک‌های مختلف از خراسانی و هندی گرفته تا هایکوها و اشعار سپید و… و در تدوین تداومی انواع سیر روایت، نقاط عطف، اوج و فرود و تعلیق، گره افکنی، شخصیت‌پردازی، کنش و واکنش و هر آنچه مربوط به قصه‌گویی می‌شود.

در درس های بعدی با مشتقات این دو نوع تدوین از نگاه برخی نظریه پردازان سینمایی بیشتر آشنا می شویم.

---